Қазақ тілі

Ахмадиева Нұржамал Мұхтарқызы

Ы.Алтынсарин атындағы Обаған орта мектебі

Қазақ тілі және әдебиет пәні мұғалімі.

Күні: 19.11.2014ж Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: Пысықтауыш

Сабақтың мақсаты: білімдік — пысықтауыш туралы білім деңгейін көтеру, тереңдету;

ә) дамытушылық — түрлі әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, өзіндік шығармашылыққа баулу;

б) тәрбиелік - ұжымшылдыққа, нақтылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу. Оқушылардың психологиялық ахуалын жақсарту. Ы.Алтынсарин әңгімелеріне тоқталу. Оқушыларды топқа бөлу.

Жаңа сабақты бастау үшін табыс критерийлерімен танысу.

Табыс критерийлері:

-Пысықтауыштың ережесін біледі;

-Мағыналық түрлерін айыра алады;

-Сұрақтарын біледі.

Жаңа сабақты өздігінен меңгерту. 4 топқа тапсырма беріледі. Тапсырмалар жұмыс қабырғасында болады.

Оқушылар берілген теориялық материалмен танысып, постер жасайды, қорғайды.

І топ – берілген теориялық материалды пайдаланып, «пысықтауыш» еліне саяхат ұйымдастырыңдар.

ІІ топ – берілген теориялық материалды пайдаланып «пысықтауыш» қаласының картасын жасаңдар.

ІІІ топ – берілген теориялық материалды пайдаланып «пысықтауыш» ғаламшарын жасаңдар.

ІV топ - берілген теориялық материалды пайдаланып «пысықтауыш» туралы ертегі құрастырыңдар.

Формативті бағалау. «Екі жұлдыз, бір ұсыныс»

Бекіту кезеңі. Жеке жұмыс. «Семантикалық карта» Интерактивті тақтамен тексеріледі.

№	мысалдар	Мезгіл пысық тауыш	Мекен пысық тауыш	Мақсат пысық тауыш	Амал пысық тауыш	Себеп пысық тауыш	Мөлшер пысық тауыш
1	Мен ертең келемін.	+
2	Ол қалам алғалы келді.			+
3	Анасы үйде қалды.		+
4	Күнде келемін.	+
5	Саған айта-айта шаршадым.				+
6	Ол әдейі келді.			+
7	Ол сылқ-сылқ күлді.				+
8	Отан үшін отқа түс.					+
9	Жиналыста ұзақ сөйледі.						+
10	Жіпті қысқа кес.						+
11	Ол амалсыздан үйіне кетті.					+
12	Олар жоғары көтерілді.		+

Дәптермен жұмыс. Сөйлемдерге морфологиялық және синтаксистік талдау жасаңдар. «Ойлан, жұптас, бөліс» стратегиясы.

І-топ Мен жәшігімнің ішіне ауырды жеңілдететін бір шөп салдым. (Асыл шөп)

ІІ-топ Әкесі баласымен егіннен келе жатса, жолда бір ескі тағаны көреді.(Әке мен бала)

ІІІ-топ Жаздың бір әдемі күнінде таңертең әкесі баласымен бақшаға барады.(Бақша ағаштары)

ІV топ Бір түлкі жүгіріп келе жатып, терең апанға түсіп кетті. (Түлкі мен ешкі)

Шығармашылық жұмыс: Мына үстеулерді қатыстырып сөйлем құраңдар да, пысықтауыштың қай түрін жасағандарыңды табыңдар.

Күзде, қуаныш үстінде, тұс-тұстан, артта, арнайы, үйрену үшін, жатпай-тұрмай, күмілжіп

Сергіту сәті.

Оқу сауаттылығын тексеру. Жеке жұмыс. Мәтінмен жұмыс.

Үсен Асанды ертіп, молаға қарай жүрді. Молаға жақындап келгенде, қаңқылдаған қаздың даусы шықты. Үсен жақын жерде көл бар екенін сезді. Екеуі қырға шықты. Қырдың төмен жағы үлкен көл екен. Көлдің айналасы да , іші де құжынаған мал. Бір топ жылқы көл ішіне түсіп, белінен құраққа кіріп тұр. Сортаңды жағада түйелер жатыр. Сөйтсе, өз аулының малдары екен.

Малшылар Асан мен Үсенді көрді. Олар да қуанып, біреуі әке- шешелерінен сүйінші сұрауға шауып кетті. Өзгелері балаларды атқа мінгізіп, ауылға алып жүрді.

Балалар қалай қарай жүрді?

Үсен жақын жерде көл бар екенін қайдан білді? Неліктен?

_________________________________________________________

Көл қайда орналасқан? _____________________________
Бір топ жылқы көл ішіне түсіп, белінен құраққа кіріп тұр. Неліктен?

шөлдегеннен В.шыбындардан С.күннің ыстығынан Д.ауа-райына байланысты.

«Сортаңды» деген сөздің мағынасын түсіндір. Онда неге түйелер жатыр?
Кімнен сүйінші сұрады?
Малшылардан В.Балалардан С.әкелерінен Д.әке-шешелерінен

Неліктен балалар молаға қарай жүрді? Жауабыңды дәлелде.

8.Үзінді кімнің шығармасы? ________________________________

9.Қалай аталады? ____________________________________

10.Неге олай аталады? _____________________________________

Табыс критерийлеріне оралайық. Сабақта қорытындылаймыз. Үй жұмысы «Ыбырай атамыздың шығармаларының тәрбиелік мәні» эссе жазу, пысықтауыштың мағыналық топтарын қатыстырып 6 сөйлем құрап, сөйлем мүшелеріне талдау.

Кері байланыс. Стикерге жазып қалдырады. Түсіндім. Сұрағым бар.

Бағалау парағы. Оқушының аты-тегі ______________________________

Тапсырмалар	Өз бағасы	Топ басшысы	Мұғалімнің бағасы.
Топтық жұмыс
Семантикалық карта
Сөйлем талдау.
Мәтінмен жұмыс

Қосымша материал.

Пысықтауыш – етістіктен болған баяндауышты мекен,мезгіл,қимыл-сын мен себеп,мақсат жағынан айқындайтын сөйлемнің тұрлаусыз мүшесі.Мысалы: «Ол үйге жүгіріп кірді» деген сөйлемде жүгіріп деген сөз Қайтіп? Деген сұраққа жауап беріп,қимылдың сынын білдіріп тұр.

Пысықтауыштың негізгі белгілері: 1.Іс-қимылды мезгіл,мекен,мақсат,сын-қимыл,себеп,мөлшер ждағынан пысықтап тұрады. 2.Қашан? Қайда? Қалай? Неге? Не үшін? Неліктен? т.б. сұрақтарға жауап береді. 3.Байланысу түрлері – меңгеру,жанасу және қабысу.

Пысықтауыштың мағыналық түрлері және олардың жасалу жолдары:

Пысықтауыштың мағыналық түрлері

Сұраулары

Мысалдар

Мезгіл пысықтауыш

мезгіл үстеуінен
жатыс септігіндегі

мезгіл мәнді зат

есімнен

- септік шылаулы сөзден

Қашан?

Қай кезде?

Қай уақытта?

Ол бүгін келеді.

22 наурызда күн мен түн теңеледі.

Таңертеңгі шайдан соң Абай әке қасынан шығып,Майбасарға келе жатты (М.Ә.)

Мекен пысықтауыш

мекен үстеуінен
атау,ілік,табыстан басқа септіктерде тұрған зат есімдерден

Қайда?

Қай жерде?

Қай жақта?

Қайдан?

Әжесі үйде қалды.

Қайсар биыл мектепке барады.

Біз қала маңынан келдік.

Мақсат пысықтауыш

мақсат үстеуінен
-ғалы,-гелі,-п тұлғалы көсемшелерден
Үшін шылауымен келген есім сөзден

Кім үшін?

Не үшін?

Неге?

Қандай мақсатпен?

Сәуле зат алғалы келді.

Ол әдейі кірді.

Мен осыны айту үшін сөйлестім.

Амал пысықтауыш

қимыл-сын үстеулерінен
еліктеуіштен
көсемше тұлғалы етістіктен

Қалай?

Қайтіп?

Қалайша?

Жиналыста шапшаң сөйледі.

Бала жүгіре-жүгіре шаршады. Бұл сөзді естігенде,ол сылқ-сылқ күлді.

Себеп пысықтауыш

-өткен шақтық есімшеден

Неліктен? Не себептен?

Сен түсінбегендіктен айта алмадық. Ол қуанғаннан қозғалмай қалды.

Мөлшер пысықтауыш

- мөлшер үстеулерінен

- мөлшер мәнді сын есімдерден

Қанша?

Қалай?

Сабақта ұзақ сөйледі

Емтиханға жаппай кірді.

Тақтайды ұзын кес.

Алимова Гүлзат Нұрбекқызы

Ы.Алтынсарин атындағы Обаған орта мектебі

Қазақ тілі және әдебиет пәні мұғалімі.

Күні: 13.03.2015

Пән: Қазақ тілі

Сынып: 5 «А»

Сабақтың тақырыбы: Қайталау- білім негізі.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың алған білімдерін жинақтап бекіту;

Дамытушылық: Оқушылардың тіл байлығын, ақыл – ойын, сана – сезімін, білк дағдыларын дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, еңбекқорлыққа, ынтымақтастыққа, бірлікке тәрбиелеу;

Табыс критериі: Жалпылама лексиканы (кірме, диалект, кәсіби сөздер) біледі;

Дауысты, дауыссыз дыбыстарды ажыратады; Дауысты, дауыссыз дыбыстарды ажыратады;

Сабақтың түрі: бекіту

Әдісі: талдау, тест,жинақтау,сұрақ-жауап,

Көрнекілігі: сызба, тест, кеспе қағаздары

Пәнаралық байланыс: музыка, әдебиет

Сабақтың барысы:

Шаттық шеңбері арқылы бастау. Оқушылардың көңіл- күйлерін көтеріу, жақсы тілектер арқылы бір –біріне сәттілік тілеу. Тіттілермен сыныпты топқа бөлу.

Бекіту сабақ. «Қайталау – білім негізі»

Тоқсандық өткен сабақтарға саяхат жасаймыз.

1. «Мен білімдімін»

2. «Қабырғаңмен кеңес»

3. «Жаттығу жұмысы»

4. «Шығармашылық жұмыс»

5. «Меннен сыйлық»

6. «Кім жылдам?»

7. «Білім шыңы»

8. «Үйге сыйлық»

1-өткел. «Мен білімдімін» өтілген тақырыптар бойынша топтан бір- бір оқушы шығып, (сын тұрғысынан ойлау) сұрақтарын қояды. Екі үш оқушыдан шығып ыстық орындықта жауап беріп өз білімін көрсетеді.

Мысалы: 1.Қолдану өрісі тар лексика нешеге бөлінеді?

Әліпби дегеніміз не?
Екі таңбаны ата? т.б

2-өткел. «Қабырғаңмен кеңес» дәптермен жұмыс.

Екі топтың қабырғасында тапсырмалар берілген. Сол тапсырмаларды алып, ішіндегі тапсырманы дәптерге орындайсыңдар.

1-топ.

1-тапсырма. Сөйлемдерге керекті кәсіби сөздерді қой.

Оңтүстік Қазақстан облысында бау-бақша дақылы жақсы өседі. Оңың ішінде ерте пісетін жемістер дарбыз, ... .

(әңгелек- қауын, атауыз, қоза)

2-тапсырма. Ережесін жалғастыр.

Диалект сөздер белгілі бір жердегі облыс, аудан тұрғындардың сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер

2-топ

1-тапсырма. Сөйлемдерге керекті термин сөздерді қой.

Қазақ тіл сабағында антоним, ... , амонимдерді өттік .

(синоним, глобус, аммиак)

2-тапсырма. Ережесін жалғастыр.

Кәсіби сөздер дегеніміз жұрттың бәріне бірдей түсінкті бола бермейтін, белгілі бір кәсіппен я шаруашылық саласымен шұғылданатын адамдардың арасында ғана айтылатын сөздер.

Формативті бағалау

3-өткел.«Жаттығу жұмысы» жұппен жұмыс. Дәптерде не парақшада орындау.

1-топ. Сөйлемнен диалект сөздердің астын сыз

Менің анам маған кеше дүкеннен қара сым сатып алды. Мен оны сабаққа киіп жүрмін. Көптен бері кездеспеген құдағайымен дүкенде жолығып, үйге келді. Анам қуанғанынан жаңа басталмаған пиалаймен шай берді.

Сым-шалбар, құдағай- туыстық атау, пиалай- кесе

«Азон» сөзіне дыбыстық талдау.

2-топ. Сөйлемнен кәсіби сөздердің астын сыз.

Біз кеше сыныппен бірге қоза тердік. Біз терімшілерден айнымай қалдық. Сынып оқушыларын қожайын мақтап, еңбекақымызды берді. Еңбекпен тапқан ақшамызға сыныппен бірге үлкен торлама сатып алдық. Еңбектің наны тәтті деген мақалды енді түсінгендейміз.

Қоза- мақтаның басы, терімші- мақта терушілер, торлама- қауын

Дыбыстық талдау.

«Кеден» сөзіне дыбыстық талдау

Сергіту сәті :«Қарлығаш биі»
Адасқан әріптерді орнына қой. "Кім тапқыш?"
Е, м, к, е, р, е, Н, у, а, ы, р, з. Мереке, Наурыз
Б, т, а, р, ы, Ә, л, я, и. Батыр,Әлия

4-өткел. «Шығармашылық жұмыс» топ бірлесіп ертегі құрастырады

Фонетика патшалығы

Ертеде Фонетика патшалығы елінде Фонетика деген патша өмір сүріпті. Өте дәулетті, бай болыпты. Жан - жақты, үбірлі - шүбірлі, үлкен бір отбасы екен. Олар тату әрі бірлікте өмір сүріпті. Ұрандары «Бірлігі жарасқан тату елміз!» Үлкен баласының аты –Әліпби. Әліпбидің міндеті әріптерді рет ретімен орналастыру, және әр әріптердің орын тәртібін қатаң сақтау болып табылады. Әліпбиден кейін патшаға патшайым екі егіз ұл сыйлапты. Олардың атын үлкен ұлы дауысты және дауыссыз деп атын қояды. Екі егіз ұлы тентектеу, әрі бұзық болған соң патша қаһарына мініп, уәзірі Буынды шақырады. Буынға өз балаларын сауаты орын тәртібі арқылы орналасуын және мәдениеті сөйлеп шығуын табыс етеді. Әрине Буын өзі жалғыз бұл екі тентек баланы тәрбиелей алмасын біліп өз көмекшілері Ашық, Бітеу, Тұйық данышпандарымен бірге келеді. Буын өзінің жақсы ұстаз екенін осы екі баланы тәрбиелеу барысында көрсетіп, патшадан «Үндестік заңы» деген сыйлықпен марапатталады.

Тапсырма. Ертегі бойынша жоспар құру.

Жоспар:

1.Фонетика патшалығы

2. Патшаның балалары

3. Тентек егіз бала

4. Ұстаз Буын

5.Ұстаз Буынның еңбегі

5- өткел. «Меннен сыйлық» әр топ бір- бірінің қабырғасына сұрақтар іліп ектеді. Сол сұрақтарға оқушылар топпен жауап береді.

1-топ

Дауысты дыбыс дегеніміз не?
Дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді?

2-топ.

Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?
Дауыссыз дыбыстар нешеге бөлінеді?

6-өткел. «Кім жылдам?» ойыны. Бұл жерде шапшандық қажет. Сондықтанда тақтада тұрған сөздерді екі топқа бөліп қою.

1-топ

Жуан буынды сөздер:

2-топ.

Жіңішке буынды сөздер:
Бүгін, бес, біз, есеп, тақта, домбыра, сызғыш,жақсы, пән, ұнайды, ән, сабақ, парта, әтеш, дәптер, терезе, оқы, қалам, есік, өшіргіш, күнделік.

7-өткел. «Білім шыңы» тест жұмысын орындау. Жеке жұмыс

Еріндік дауысты дыбысты көрсет.
А) а, ә, е,

Б) е, ұ, ү,

С) о, ө, ұ,

Д) а, ы ә

Е. и, ү, у

2. Дауыссыздар нешеге бөлінеді?
А) 1

Б) 2

С) 3

Д) 4

Е) 5

3. Буынның неше түрі бар?
А) 7

Б) 6

С) 5

Д) 4

Е) 3

4. Тасымалданбайтын сөзді көрсет
А) АҚШ

Б) Бақыт

С) Тәрбие

Д) Жарғы

Е) Қазақ

5. Буын үндестігіне бағынбайтын сөзді тап.
А) Балалар

Б) Қонақта

С) Әсемпаз

Д) Өнерлі

Е) Қора-қора

6. Ашық буыннан құралған сөзді көрсет.

А) Өрнек

Б) Атты

С) Кітап

Д) Болады

Е) Еңбек

7. Қазақ тіліне тән дыбыстардың саны қанша?
А) 9

Б) 10

С) 12

Д) 15

Е) 7

8. Термин сөздерді белгіле

А) қасық

Б) әмбебеп

С) күрте

Д) бала

Е) бұйрық

Бағалау:Бағалау критери бойынша тест жұмысының қорытындысымен бағалау.

Табыс критериіне оралу. Білгендерін ортаға салу. Кері байланыс қалдыру.

8-өткел. «Үйге сыйлық»

Қолданылу өрісі тар лексикаға сөйлемдер құрастырып, 2 сөзге дыбыстық талдау жасап келу.

ІІІ. Мағынаны тану кезеңі.
1. Ертеде Фонетика патшалығы елінде Фонетика деген патша болыпты. Жан - жақты, үбірлі - шүбірлі, өсіп - өнген патшаның ұрпағы бүгін бізге қонаққа келіпті. Соларды үй - үйге таратып алайық.
Т, Ә, Б, В, Г, Ғ, Д, Е, Ё, Ж, З, И, Й, К, Қ, Л, М, Н, Ң, О, Ө, П, Р, С, А, У, Ұ, Ү, Ф, Х, Һ, Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ы, І, Ь, Э, Ю, Я.
І топ. Жуан, жіңішке дауыстылар.
ІІ топ Ашық, қысаң, еріндік, езулік.
ІІІ топ Дауыссыз, катаң.
ІV топ Ұяң, үнді дауыссыздар.

Семантикалық карта
Мысалдар -------- Дұрыс ------ Бұрыс
Ба - қыт - ты
Бал - ал - лық
Сау - ық
Жай - ық
Ар - ман - да
Бас - шы
Тау - дай
Дос - ым
Оқ - у - шы
Се - зім

1.Еріндік дауысты дыбысты көрсет.
А) а, ә, е, Б) е, ұ, ү,

С) о, ө, ұ, Д) а, ы ә Е) и, ү,у

2. Дауыссыздар нешеге бөлінеді?
А) 1 Б) 2

С) 3 Д) 4 Е) 5

3. Буынның неше түрі бар?
А) 7 Б) 6

С) 5 Д) 4

Е) 3

4. Тасымалданбайтын сөзді көрсет
А) АҚШ Б) Бақыт

С) Тәрбие Д) Жарғы

Е) Қазақ

5. Буын үндестігіне бағынбайтын сөзді тап.
А) Балалар Б) Қонақта

С) Әсемпаз Д) Өнерлі

Е) Қора-қора

6. Ашық буыннан құралған сөзді көрсет.

А) Өрнек Б) Атты

С) Кітап Д) Болады

Е) Еңбек
7. Қазақ тіліне тән дыбыстардың саны қанша?
А) 9 Б) 10

С) 12 Д) 15

Е) 7

8. Термин сөздерді белгіле

А) қасық Б) әмбебеп

С) күрте Д) бала

Е) бұйрық

1.Еріндік дауысты дыбысты көрсет.
А) а, ә, е, Б) е, ұ, ү,

С) о, ө, ұ, Д) а, ы ә Е) и, ү,у

2. Дауыссыздар нешеге бөлінеді?
А) 1 Б) 2

С) 3 Д) 4 Е) 5

3. Буынның неше түрі бар?
А) 7 Б) 6

С) 5 Д) 4

Е) 3

4. Тасымалданбайтын сөзді көрсет
А) АҚШ Б) Бақыт

С) Тәрбие Д) Жарғы

Е) Қазақ

5. Буын үндестігіне бағынбайтын сөзді тап.
А) Балалар Б) Қонақта

С) Әсемпаз Д) Өнерлі

Е) Қора-қора

6. Ашық буыннан құралған сөзді көрсет.

А) Өрнек Б) Атты

С) Кітап Д) Болады

Е) Еңбек
7. Қазақ тіліне тән дыбыстардың саны қанша?
А) 9 Б) 10

С) 12 Д) 15

Е) 7

8. Термин сөздерді белгіле

А) қасық Б) әмбебеп

С) күрте Д) бала

Е) бұйрық

Фонетика патшалығы

Тапсырма. Ертегі бойынша жоспар құру.

Фонетика патшалығы

Тапсырма. Ертегі бойынша жоспар құру.

Фонетика патшалығы

Тапсырма. Ертегі бойынша жоспар құру.

е м к е р е

Семантикалық карта
Мысалдар -------- Дұрыс ------ Бұрыс
Ба - қыт - ты
Бал - ал - лық
Сау - ық
Жай - ық
Ар - ман - да
Бас - шы
Тау - дай
Дос - ым
Оқ - у - шы
Се – зім

Семантикалық карта
Мысалдар -------- Дұрыс ------ Бұрыс
Ба - қыт - ты
Бал - ал - лық
Сау - ық
Жай - ық
Ар - ман - да
Бас - шы
Тау - дай
Дос - ым
Оқ - у - шы
Се - зім

1-топ. Сөйлемнен диалект сөздердің астын сыз

Менің анам маған кеше дүкеннен қара сым сатып алды. Мен оны сабаққа киіп жүрмін. Көптен бері кездеспеген құдағайымен дүкенде жолығып, үйге келді. Анам қуанғанынан жаңа басталмаған пиалаймен шай берді.

«Азон» сөзіне дыбыстық талдау.

2-топ. Сөйлемнен кәсіби сөздердің астын сыз.

Біз кеше сыныппен бірге қоза тердік. Біз терімшілерден айнымай қалдық. Сынып оқушыларын қожайын мақтап, еңбекақымызды берді. Еңбекпен тапқан ақшамызға сыныппен бірге үлкен торлама сатып алдық. Еңбектің наны тәтті деген мақалды енді түсінгендейміз.

Дыбыстық талдау.

«Кеден» сөзіне дыбыстық талдау

т а р ы

Ә л я и

1-топ

Жуан буынды сөздер:

2-топ.

/fonetikadan-ajtalau.ppt

Ы.Алтынсарин атындағы Обаған жалпы білім беретін мектебі

Қазақ тілі

Ахмадиева Нұржамал Мұхтарқызы

Ы.Алтынсарин атындағы Обаған орта мектебі

Қазақ тілі және әдебиет пәні мұғалімі.

Алимова Гүлзат Нұрбекқызы

Ы.Алтынсарин атындағы Обаған орта мектебі

Қазақ тілі және әдебиет пәні мұғалімі.